Đền Xâm Thị thuộc thôn Xâm Thị (xã Hồng Vân, huyện Thường Tín) ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tinh thần, tôn giáo, tín ngưỡng của nhân dân trong vùng. Ngôi đền được quy hoạch xây dựng ở một vị trí thuận lợi cho sinh hoạt văn hóa của cộng đồng, mang nhiều giá trị về lịch sử, văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật, khoa học độc đáo.
Đền Xâm Thị thờ Tam tòa thánh mẫu, gồm: Mẫu Thượng Thiên sáng tạo bầu trời và làm chủ quyền năng mây, mưa, sấm chớp; Mẫu Thượng Ngàn là hóa thân Thánh Mẫu toàn năng trông coi miền rừng núi, địa bàn chính sinh sống của nhiều dân tộc thiểu số và Mẫu Thoải. Huyền thoại và thần tích của Mẫu Thoải tùy theo từng nơi có nhiều khác biệt, tuy nhiên cũng có những nét chung cơ bản, đó là vị thần trị vì sông nước xuất thân từ dòng dõi Long Vương, liên quan trực tiếp tới Thủy tổ dân tộc Việt buổi đầu dựng nước.
Đền Xâm Thị với vị trí cận sông, cận đê vươn ra sông khoảng 15m. Truớc mặt là sông Hồng, sau lưng đền là đê hữu Hồng. Đền Xâm thị hiện nay gồm nhiều các công trình: Nghi môn, Lầu Cậu Chín, Lầu Chúa Thác, Đền Mẫu Địa, Thiêu hương, Tòa cung đồng các Quan, cung Mẫu và một số công trình phụ trợ.
Từ trên đường đê được dải đường nhựa, chúng ta nhìn thấy Nghi môn đền Xâm Thị. Nghi môn là do 4 trụ biểu tạo thành, phía trên đỉnh trụ biểu lớn là hình tượng bốn chim phượng chụm đuôi vào nhau thành hình bông hoa dành dành, dưới là ô lồng đèn, thân trụ. Trụ biểu nhỏ trên đỉnh có đôi sấu tráng men bằng sành có ý nghĩa kiểm soát lòng thành kính của người qua lại, đến đền, xem ai có tà tâm thì ngăn lại. Trên đường nhỏ dẫn vào đền là lầu chúa Thác, lầu Cậu Chín, đến Mẫu Địa rồi đến tòa Thiêu hương. Đền Xâm Thị là một công trình kiến trúc to lớn gồm nhiều ngôi nhà khác nhau bố cục liền kề. Cung đồng các Quan được kiến tạo kiểu nhà ngang 3 gian tường hồi bít đốc các bộ vì bên trong cung này được tạo tác thống nhất theo kiểu thức chồng rường quá giang trốn cột.
Sự bài trí trong cung đồng các Quan được bố trí theo từng gian riêng biệt. Gian giữa nơi trong cùng là một khám thờ, bên trong khám là Ngũ vị Quan lớn tính từ bên trái sang là Quan đệ nhất, Quan đệ nhị, Quan đệ tam, Quan đệ tứ và Quan đệ ngũ. Tiếp xuống là Ông Hoàng Bảy, ông Hoàng Bơ, Ông Hoàng Mười, Cậu Bé, Cậu Bơ. Gian bên trái cung có tượng Đức Thánh Trần (Đức Trần Triều) và nhị vị Vương cô. Gian bên phải là Bà Chúa sơn lâm cùng thập nhị Vương Cô.
Cung Mẫu nằm phía trong với 1 gian 2 dĩ các bộ vì thống nhất theo kiểu thức chồng rường kèo kẻ trên quá giang trốn cột. Nơi thâm nghiêm nhất là khám thờ, bên trong bài trí Tam Tòa Thánh Mẫu. Mẫu Đệ Nhất ngự bên phải với trang phục áo đỏ, Mẫu Đệ Nhị ngự bên trái với trang phục áo xanh và Mẫu Đệ Tam ngự ở giữa là chính cung với trang phục màu trắng, xuống hàng dưới là Nhị cô hầu cận. Tại gian thờ bên trái là Chầu Đệ Nhị, gian bên phải là Chầu Đệ Tam. Ngoài ra đền Xâm Thị còn nhiều di vật quý giá có niên đại trải dài hàng trăm năm. Nhân dân Việt Nam có tục tôn sùng Mẫu, rất đông người đến lễ Mẫu ở đây không phân biệt trên dưới sang hèn, vì họ tin rằng nếu họ kêu cầu đến Mẫu thì Mầu sẽ cho họ an khang, thịnh vượng.
Lễ hội đền Xâm Thị có những nét đặc trưng riêng mang dấu ấn văn hóa vùng. Trải qua năm tháng, lễ hội đó vẫn tồn tại như một sức mạnh vô hình để người dân gửi gắm những khát vọng về một cuộc sống hạnh phúc, ấm no đến bậc bề trên. Đồng thời, lễ hội còn là sợi dây gắn kết mọi người đoàn kết để cùng nhau truyền thụ những kinh nghiệm sản xuất, trau dồi tình yêu quê hương, yêu đất nước cho các thế hệ hiện sinh. Chính vì thế, lễ hội này là một tài sản văn hóa tinh thần cần được bảo lưu và phát huy.
Đền Xâm Thị được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp thành phố năm 2008.
Hits: 757